Kürtçe, (Kurdî veya Kurdkî) geniş Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İranî kolunun kuzey-batı İrani grubuna girer ve Türkiye’nin doğu ve güney doğusu, Suriye’nin kuzeyi, Irak’ın kuzeyi ve doğusu ve İran’ın batısında konuşulmaktadır. Orta Doğu’nun Arapça, Türkçe ve Farsçadan sonra en çok konuşulan dördüncü dilidir. Bilinen en eski yazılı kaynağı Zerdüşt’ün kutsal kitabı Avesta’dır (Zend Avesta).
Kürtler tarih içinde çeşitli alfabeler kullanmışlardır. Günümüzde Latin, Arap ve Kiril alfabesi yanında Yezidi Kürtlerin kullandığı sağdan sola yazılan “Gizemli Alfabe” kullanılmaktadır. Özetlemek gerekirse Kurmanci ve Zazaki daha çok Celadet Bedirxan’ın 1920’lerde hazırladığı Latin Alfabesiyle yazılırken; Sorani, Lorani ve Hewremani Arap alfabesiyle yazılmaktadır.
Kürtçenin lehçeleri sınıflandırmasında her ne kadar farklı görüşler varsa da dilbilimcilerin çalışmalarından, genel olarak Kürtçenin başlıca dört lehçeye ayrıldığını görmekteyiz.
1-Kurmanci (Kırdasi)
2-Orta Kurmanci (Sorani)
3-Kırmancki (Kırdki, Zazaki-Gorani)
4-Lorani
Kuzey Kurmancisi (Kurmanci) ve Güney Kurmancisi (Sorani) başlıca iki lehçedir. Bu iki lehçenin zengin bir yazılı edebiyata sahip oldukları kabul edilir. Son dönemlerde Kırmançki (Zazaki) lehçesi de yazılı edebiyata doğru adım atmaktadır. Kürtçe lehçeler arasında en çok konuşulanı Kurmancidir. Kürtlerin yaşadıkları bütün bölgelerde bu lehçe konuşulmaktadır. Türkiye’de sadece Kurmanci ve Zazaki lehçeleri vardır.
KA:Kürtçe alfabe
TT:Türkçe telafuz
UFA:Uluslararası Fonetik Alfabe
Lehçeler konusunda karmaşıklık çoğu kez adlandırmadan kaynaklanmaktadır. Örneğin Kuzey Kurmancisine Irakta yaşayan Kürtler Behdini, İran’da yaşayan Kürtler ise Şikaki derler. Aşağı Kurmanci için yalnızca Kurmanci ya da Sorani denir. Aynı karışıklık Kurmancki (Zazaki) için de söz konusudur. Bu lehçe için Kurmançki, Dımıli, Dérsimki, Sobé vb isimler kullanılmaktadır. Hewrami için de Gorani ismi kullanılmaktadır. Oysa yukarıdaki örneklerde izah edildiği gibi, bütün araştırmacıların üzerinde hemfikir oldukları adlandırmalar Kurmanci, Kırmancki ve Kırdki’dir. Diğer adlar bölge ve aşiret adlarıdır.
Editör: Murat Murğulişi
Lazika Yayın Kollektifi – Kardeş Diller Sözlüğü